آشنایی با زبان عربی و اجزای این زبان

زبان عربی مانند هر زبان دیگری، دارای حروفی است که به وسیله آن حروف، کلمات و جمله ها ساخته می شوند. مثلا در زبان فارسی 32 حرف داریم، در زبان انگلیسی هم 26 حرف داریم، اما در زبان عربی 28 حرف داریم که در حقیقت همان 32 حرف فارسی هستند به جز چهار حرف «گ، چ، پ، ژ» . هر کدام از این حروف یک اسم دارند که برای نام بردن معمولا از این اسم ها استفاده می شود.

از ترکیب این حروف کلمات ساخته می شوند که البته برخی کلمات بی معنا هستند، مثل «کهند» و برخی با معنا مثل «ذهب». از کنار هم قرار گرفتن چند کلمه با معنا جملات ساخته می شوند، مثل «جاءَ المُعَلّمٌ الَی البَیْتِ.»

انواع کلمه در زبان عربی

کلمه ها در زبان شیرین عربی سه نوع هستند.

1. اسم
2. فعل
3. حرف

اسم در زبان عربی

اسم کلمه ای است که به تنهایی معنا دارد، یعنی خارج از جمله هم دارای معناست. ولی در معنای آن، زمان وجود ندارد یعنی مختص به زمان گذشته یا حال و … نیست، مثل «المَدْرسَة: مدرسه»، «العالِم: دانشمند»، «النُّحاس: مِس» و …

فعل در زبان عربی

فعل کلمه ای است که به تنهایی معنا دارد یعنی خارج از جمله هم دارای معناست و در معنای آن، زمان وجود دارد یعنی با خواندن یا شنیدن فعل، ذهن ما متوجه زمان گذشته و یا حال می شود. مثل «ذَهَب: رفت» که هم بیانگر کار رفتن است و هم نشان دهنده زمان گذشته و یا «یَکْتُبُ: می نویسد» که هم نمایانگر کار نوشتن است و هم نشان دهنده زمان حال!

حرف در زبان عربی

کلمه ای که به تنهایی هیچ معنای خاصی ندارد و فقط هنگامی معنای آن قابل درک است که در جمله و در کنار اسم یا فعل بیاید مثل «فِی: در، داخل»، «مِنْ: از» و … .

حرف ها در زبان عربی گاهی دارای یک حرف هستند، مانند «بِ، لـِ»، گاهی دارای دو حرف هستند، مانند «عَنْ، لَنْ» و گاهی دارای بیش از دو حرف است، مانند «إلی، لَیْتَ و …». هر یک از این کلمات نشانه هایی دارند که با آن ها بهتر می توان اسم یا فعل یا حرف بودن کلمه را تشخیص داد.

مهم ترین نشانه های اسم: داشتن «ال» مثل «الکتاب»، داشتن تنوین ـًـــٍـــٌـ مثل «مِنضَدَةٍ»، داشتن «ة، ﺔ» در آخر کلمه و … .

مهم ترین نشانه های فعل: داشتن «تَ، تُما، تُم، تِ، تُنَّ، تُ» در آخر فعل، ساکن شدن آخر فعل «لَم، لَنْ، سَوْف یَخرجُ، یرجعنَ، خَرجَوا و …»

یکی از تفاوت های عمده میان زبان عربی با سایر زبان ها از جمله فارسی که به نوعی نزدیک ترین زبان به عربی است، استفاده از علامت ها در کلمات است تا جایی که تغییر یک علامت سبب تغییر معنا می شود.

مثلا «ذَنْب» به معنای «گناه» است و «ذَنَب» به معنای «دُم» است.

یک بار مهم ترین علامت ها در زبان عربی را مرور کنیم:

1. فَتْحه یا همان ــَــ
2. کسره یا همان ــِــ
3. ضَمّه یا همان ــُــ
4. سکون ـــْــ

(دقّت کنید که نام این علامت سکون است و حرفی که سکون بگیرد، ساکن نامیده می شود. مثلاً در «تَذْهَبُ» علامت سکون روی حرف «ذ» قرار گرفته، پس این حرف، ساکن است).

1. تنوین ها که به سه صورت می آیند: تنوین نَصب ـــًـ ، تنوین جَرّ ــٍــ ، تنوین رفع ــٌــ (به دلیل همین نام گذاری است که اگر حرفی ــًــ بگیرد، منصوب است، اگر ــٍــ بگیرد مجرور است و اگر ــٌــ بگیرد مرفوع است.)
2. تشدید یا همان ــّــ که بیانگر کنار هم قرار گرفتن دو حرف یکسان است، مثلاً «رَبّ» در حقیقت سه حرف است «رب ب».

هر چند در زبان عربی، علامت گذاری تمام حروف یک کلمه بسیار مهم است، اما در چند مورد دانستن علامت ها حیاتی است و از سایر حروف آن کلمه مهمتر است، یکی علامت آخر کلمه است که در ادامه به آن اِعراب کلمه هم می گوییم. مثل الکِتابِ، الکتابَ، الکتابُ، اولویت دوم با علامت دومین حرف از سه حرف اصلی فعل (عین الفعل) است که مخصوصا در تشخیص فعل مضارع و هم چنین فعل مجهول بسیار کارساز است. مثلا مضارع فعل «خَرَجَ» می شود «یَخْرُجُ» نه «یَخْرَجُ»!

اسم های مفرد، مثنی و جمع در زبان عربی

یکی از نکات در هنگام آموزش زبان دقت به نحوه جمع بستن است. در زبان عربی، هر اسمی یا مفرد است یا مثنّی و یا جمع! داستان از این قرار است که اگر آن اسم نشان دهنده یک نفر یا یک چیز باشد، «مُفْرَد» نامیده می شود. مثل «کتاب، تِلمیذ» که به ترتیب بیانگر یک کتاب و یک دانش آموز است. اگر اسم نشان دهنده دو نفر یا دو چیز باشد، «مُثَنّی» نامیده می شود. مثل «کتابانِ، تِلْمیذَتَیْنِ» که بیانگر دو کتاب و دو دانش آموز است و اگر اسم نشان دهنده بیش از دو نفر یا دو چیز باشد (سه به بالا) به آن «جَمْع» می گوییم مثل «کُتُب، تَلامیذ»!

هر یک از این انواع اسم، در آخرشان نشانه هایی دارند که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.

اسم مفرد در زبان عربی:

این اسامی “بدون نشانه” هستند. مانند: قَلَم، شَجَرَةَ

اسامی مثنی در زبان عربی:

در آخر این اسامی حروف “انِ، یْنِ” به عنوان نشانه قرار می گیرند. مانند: قَلَمانِ، شَجَرَتَیْنِ

اسامی جمع سالم در زبان عربی:

در آخر این اسامی حروف “ونَ، ینَ، ات” به عنوان نشانه قرار می گیرند. مانند: مُعَلّمونَ، مُسلمینَ، شَجَرَات

اسامی جمع مکسّر در زبان عربی:

این اسامی “بدون نشانه” هستند. مانند: أقلام، أشجار

نکته1: جمع مکسّر یا همان جمع تکسیر یک مدل از جمع است که کاملا بی قاعده و حفظی است و تنها با به حافظه سپردن می توان آن را یاد گرفت.

مثال: کُتُب (جمع کِتاب)، عُلَماء (جمع عالِم)، مَخارِج (جمع مَخرَج)، تَماثیل (جمع تِمثال)، أُمَم (جمع أُمة) و …

نکته2: در مورد اسم هایی که دو علامت می توانند بگیرند (مثنی و جمع سالم) دقت کنید که فعلا شما آن اسم را با هر یک از دو علامت بیاورید صحیح است اما در سطوح بالاتر یاد می گیرید که هر علامت، جای مخصوص به خودش را دارد. مثل مؤمنانِ، مؤمنینِ، مؤمنونَ، مؤمنینَ.

نکته3: از میان علامت های جمع سالم «ات»، مخصوص مؤنّث هاست و «ینَ، ونَ» مخصوص مذکّرها

مثال: تِلمیذات (دانش آموزان دختر)، مُؤمنینَ و مُؤمِنونَ (مردان با ایمان)

نکته4: چرا به جمع سالم گفته می شود سالم و چرا به جمع مکسّر گفته می شود مکسّر؟ کلمه «مُکَسّر» به معنای «شکست شده» است. به این دلیل این مدل جمع ها را مُکسر می نامند که در ظاهر کلمه جمع مکسر شما عمراً نمی توانید حروف و علامت های مفرد آن کلمه را پشت سر هم ببینید و قطعاً حروف اسم مفرد از هم شکسته شده و حتی کم یا زیاد شده اند و یا علامت های آنها تغییر کرده است. مانند «شُعَب» که جمع «شُعْبَة» است یا «أعْمال» که جمع «عَمَل» است اما در جمع سالم این طور نیست و ساختار کلمه به هم نمی ریزد.

نکته مهم: هر چند با علامت های اصلی اسم مثنی و جمع آشنا شده ایم ولی دام های بسیار مهم و غول افکنی در این مورد وجود دارد که باید آنها را به تدریج فرا گیرید.